تن تار

فریدون حقیقی سازنده ساز «تن تار» را (بر اساس طرحی از مرحوم سیدخلیل عالی نژاد) در سال 1382 ساخت . این ساز از یک سمت سه تار و از سمت دیگر تنبور است. خانه موسیقی ساز «تن تار» را تایید کرده و همچنین این ساز در سال 1383 به ثبت رسیده است.

حقیقی در اینباره به خبرنگار هنری خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) گفت: بنده حدود 20 سال (از سال 1363) با زنده یاد استاد عالی نژاد ارتباط داشتم به خصوص این اواخر که حدود پنج سال در سعادت آباد با هم زندگی می‌کردیم. ایشان از مدت‌ها قبل در نظر داشتند سازی ساخته شود که جواب گوی دو ساز تنبور و سه تار باشد.

وی افزود:ایشان این طرح را در نظر داشتند و در سال 1378 آن را برای اجرا به بنده سپردند به این دلیل که ایشان به کشور سوئد برای آموزش موسیقی دعوت شده بودند فرصتی دست نداد تا در حضور خود ایشان این ساز ساخته شود. تا این که پس از حادثه ناگواری که برای ایشان اتفاق افتاد بنده به یاد و عشق ایشان این ساز را که به نام تن تار است ساختم.

همچنین فرشاد حقیقی پسر فریدون حقیقی و از شاگردان مرحوم سیدخلی عالی نژاد که تاکنون با این ساز در مراسم بزرگداشت مرحوم عالی نژاد در فرهنگسرای ارسباران و همچنین در مراسم بزرگداشت مولانا در دانشگاه علامه طباطبایی به صورت رسمی نواخته است بیان کرد: این ساز ترکیب دو ساز تنبور و سه تار است که نشات گرفته از سازهای سنتی و اصیل ایران است که در عرفان نیز جایگاه والایی دارند. هم ساز تنبور که برای مردم کرمانشاه سازی مقدس است و همچنین سه تار که از آن به عنوان ساز عرفانی یاد می‌شود و معمولا می‌گویند تکمیل شده تنبور است.

فرشاد حقیقی در مورد ساختار ساز تنبور گفت: تنبور از لحاظ دستان بندی نیم پرده است یعنی دارای همان دستان بندی قدیم است. اما ردیف‌ها و دستگاه‌هایی که اکنون داریم در قدیم بر همان 14 پرده نواخته می‌شد. به عنوان مثال ماهوری را که در تنبور می‌زنیم به عنوان ماهور قدیم می‌شناسند. در تنبور دستان بندی به ربع پرده تبدیل نشده است و خیلی از گوشه‌ها را ندارد ولی اصل دستگاه در تنبور نواخته می‌شود.

او در ادامه به دستگاه‌هایی مانند ماهور، شور، اصفهان و چهارگاه اشاره کرد که با تنبور می‌توان آنها را نواخت ولی او معتقد است تنبور نسبت به سازهای دیگر دارای لهجه‌ای باستانی و قدیمی است.

او در مود ساز سه تار نیز به ایسنا گفت: سه تار تکامل یافته ساز تنبور است یعنی حجم کاسه آن کوچکتر شده و تعداد و تنوع پرده‌ها و وسعت صدادهی افزایش می‌یابد. ساز تنبور و سه تار از نظر صدادهی تقریبا به هم شبیه‌اند. سه تار در قدیم دارای سه سیم بوده که بعدها سیم دیگری به آن افزوده می‌شود ولی صدای سه تاری که دارای سه سیم است خیلی به صدای تنبور شبیه است.

فرشاد حقیقی ادامه داد: اکثر نوازندگانی که تنبور می‌زنند سه تار نیز می‌نوازند یکی از مزیت‌های این ساز این است که به راحتی در دسترس افراد آشنا به این دو ساز است. مزیت دیگر آن این است که به صورت کتابی یا زیرعبایی ساخته شده است که جا به جایی آن را نیز آسان می‌کند.

فریدون حقیقی سازنده ساز درباره کتابی بودن این ساز که تا حدود زیادی از ضخامت کاسه ساز کاسته شده است گفت: شاید بعضی‌ها فکر کنند که به علت کتابی بودن ساز حجم و وسعت صدادهی ساز کاهش می‌یابد در صورتی که صدادهی و بازدهی ساز کامل است و تفاوتی با سه تار یا تنبور ندارد.

او در پاسخ به این سوال که آیا کتابی بودن این ساز دشواری در نواختن آن می‌شود گفت: اکثر نوازندگان به سازهای کتابی عادت ندارند و به همین علت شاید در ابتدا دست گرفتن ساز برای آنها دشوار باشد اما اگر قلق دست گرفتن آ نرا بیابد به سهولت می‌توانند با آن بنوازند.

وی درباره قدمت سازهای کتابی در ایران به شعری از شیخ عطار اشاره کرد که در آن بایزید بسطامی ساز خود را که به آن زیرعبایی می‌گفتند در زیر عبایش پنهان کرده است.

فریدون حقیقی در مورد این که آیا ساختن چنین سازی که دو ساز را در یک ساز ادغام کنند درست است بیان کرد: در تاریخ موسیقی ایران چنین کاری سابقه نداشته است حتی طبق بررسی صورت گرفته چنین اتفاقی در جهان نیز بی سابقه بوده است.

حقیقی درباره بی توجهی صدا و سیما به ویژه تلویزیون در معرفی موسیقی و سازهای اصیل ایرانی گفت: هرچقدر در معرفی موسیقی اصیل ایرانی اهمال شود جوانان به سوی سازهای غربی گرایش پیدا می‌کنند.

او ادامه داد: من منکر سازهای غربی نیستم و منظورم این نیست سازهای غربی بد است. موسیقی به طور کلی خوب است اما متاسفانه امروزه هر چیزی که از غرب وارد می‌شود همراه با آن فرهنگ غربی نیز تحمیل می‌شود. به عنوان مثال جوانانی که به سمت سازهای غربی می‌روند خود به خود به سمت تفکر آنها نیز کشیده می‌شوند ولی با سازهای سنتی و اصیل ایرانی با عرفان و عرفای بزرگ مانند مولانا و بسیاری از بزرگان دیگری که از فرهنگ غنی خودمان هستند آشنا می‌شوند.

رسانه‌ها و مطبوعات با معرفی موسیقی اصیل ایرانی می‌توانند جوانان را به فرهنگ خودمان سوق دهند تا جوانان بدانند ما در این زمینه فقیر نیستیم.

فریدون حقیقی درباره دستکاری در سازها و این که برخی‌ها آن را بدعت می‌دانند گفت: متاسفانه امروزه چندان بهایی به تکامل و ابداعات جدید در ساز داده نمی‌شود. اما در کشورهای خارجی از ابداعات جدید استقبال می‌کنند ما در ایران کسانی را داریم که دارای افکار والا و نوآوری هستند اما به دلیل این که حمایتی از آنها صورت نمی‌گیرد دنبال آن را نمی‌گیرند.

او در پایان اظهار داشت: برخی که دخل و تصرف در ساز را نمی‌پذیرند و آن را بدعت می‌دانند باید به این موضوع توجه داشته باشند که ممکن است هزاران سال بگذرد و موسیقی ثابت بماند ولی آیا در قدیم نیز به همین صورت بوده است؟ این که می‌گویند مادر سازهای سنتی تنبور بوده است نشانه این است که سازها تکامل یافته‌اند. به عنوان مثال یکی سه تار را ابداع کرده دیگری دو تار ، تار و غیره و به این صورت تنوع ایجاد شده و سازها تکوین یافته‌اند.

منبع: ایسنا