ملاح، حسینعلی. "سرودملی ایران و چگونگی ابداع آن". دوره12، ش138 (فروردین53): 88-90.

سرود ملی ایران و چگونگی ابداع آن حسینعلی مّلاح درباب تأسیس نخستین مدرسة موزیک نظامی و تربیت نوازندگان و سازندگان موسیقی نظامی سخن دراز است، فقط به اجمال می‌توان گفت که : ناصرالدین شاه قاجار، در نخستین سفر خود به اروپا، مورد احترام مقامات دولتی قرار گرفت و به هنگام ورود او به پاریس « دستة موزیک » با نواختن مارش‌هائی ادای احترام کرد، در مراسم رسمی نیز موسیقی، یکی از عوامل ادای احترام بود. شاه را این رسم خوش آمد و از مقامات فرانسوی خواست که شخص یا اشخاصی را مأمور کنند تا ترتیب تأسیس مدرسه‌ای را در ایران برای تربیت افراد موزیک نظامی بدهند. این مدرسه زیر نظر « مسیولومر Lemaire » فرانسوی ابتدا به صورت کلاسی در مدرسة دارالفنون تأسیس شد و سپس تحت عنوان « مدرسة موزیک » استقلال یافت. یکی از بهترین شاگردان و همکاران مسیو لومر که پس از درگذشت وی ریاست مدرسه را بعهده گرفت «غلامرضاخان سالار معزز » است – نصرالله خان مین باشیان (نصرالسلطان) فرزند گرانقدر سالار نیز پس از تحصیل در همین مدرسه و انمام دورة کنسرواتوار روسیه بعنوان معاون مدرسة موزیک مشغول به کار شد و بعدها به مقام ریاست موزیک نظام منصوب گردید. لومر و سالار معزز و نصرالسلطان و برخی از شاگردان خوب مدرسة موزیک مارش‌ها و سرودهائی میهنی ابداع کردند که در مراسم خاص نواخته می‌شد، اما تا سال 1312 شمسی سرودی که جنبة رسمی داشته باشد و بعنوان سرود ملی ایران شناخته شده باشد موجود نبود. « اواخر سال 1312 شمسی، آتاتورک رئیس کشور ترکیه از اعلیحضرت رضاشاه کبیر دعوت کرده بود که از آن کشور دیدن فرمایند، ضمن نتظیم برنامة تشریفاتی، اجرای سرود ملی ایران نیز منظور شده بود، و از دولت ایران خواسته شده بود که « نوت » این سرود را بفرستند تا به هنگام ورود اعلیحضرت به ترکیه نواخته شود – موضوع هنگامی به شرف عرض رسید که نمایندگان مجلس شورای ملی شرفیاب می‌شدند، شاهنشاه هنگام عبور از برابر صف نمایندگان مجلس خطاب به « شیخ‌الرئیس افسر » رئیس انجمن ادبی ایران که نایب رئیس مجلس شورای ملی هم بود فرمودند : « این انجمن شاعران که درست کرده‌ای چه کار می‌کند‌؟» افسر گفت : « قربان به دعاگوئی مشغولند » اعلیحضرت فرمودند : « منظورم دعا و نفرین نیست، کارشان چیست ؟ اینها هم مثل عارف قزوینی هستند که من وقتی مستشاران خارجی را از ایران بیرون کردم شعر ساخت : ننگ آن خانه که مهمان زسر خوان برود » ای رفیقان نگذارید که مهمان برود افسر تصور کرد که اعلیحضرت از تشکیل انجمن ادبی ناراضی هستند و باید آن را تعطیل کند. ولی اعلیحضرت فقید پس از اندکی تأمل به او گفتند : « بروید و یک سرود ملی برای ایران بسازید » عصر همان روز در خیابان دوشان‌تپه (محل انجمن ادبی ایران) هیئت رئیسه انجمن ادبی ایران با حضور : شیخ‌الرئیس افسر – ملک‌الشعراءبهار – شیخ‌الملک‌اورنگ – مرتضی میرزا قهرمان – بدیع الزمان فروزانفر – پارسا تویسرکانی – سعید نفیسی و عباس فرات، جلسه‌ای تشکیل داد و پس از تبادل نظر دو قطعه شعر با دو وزن مختلف ساختند و بوسیلة ستاد ارتش به عرض شاهنشاه رساندند. پس از بیست و چهار ساعت از ستاد ارتش نامه‌ای به امضای سرلشگر نخجوان به انجمن ادبی رسید که : « آهنگ این اشعار مهیج نیست و به علاوه اشعار باید از اغراق بیجا برکنار باشد و از هر جهت جامع برای رسمیت یافتن در کشور ایران و کشورهای دیگر باشد.» در این کار دو اشکال در پیش بود، یکی اینکه هیچیک از شاعرانی که یاد شد آهنگساز نبودند و دیگر اینکه نمی‌دانستند چه مطالبی را باید در سرود بگنجانند. بنابراین از ستاد ارتش خواسته شد که آهنگ سرود توسط یکی از افراد دستة موزیک ارتش تهیه شود و همراه چند قطعه سرود از کشورهای دیگر به انجمن ارسال گردد تا ذهن گویندگان شعر بهتر به مطالب مقتضی آشنا شود. در فاصله‌ای اندک وزارت خارجه متن سرودهای چند کشور خارجی را در اختیار انجمن ادبی گذاشت و از طرف ستاد نیز سرهنگ نصرالله خان مین باشیان (نصرالسلطان) رئیس دستجات موزیم نظام و ستوان یکم داود نجمی (که بعدها به درجة سرهنگی مفتخر شد) مأمور شدند که آهنگی را که توسط آقای داود نجمی ساخته بود در انجمن بنوازد تا منطبق بر نوای آن اشعاری سروده شود. هنگام ساختن اشعار این سرود، ستوان نجمی با ساز قره‌نی (کلارینت) آهنگ را می‌نواخت و شعر آن ساخته می‌‌شد، اشعار این سرود در سه قسمت (سه بند یا پاره) است. نخست سرود شاهنشاهی است که مرحوم شیخ‌الرئیس افسر ساخته است، قسمت دوم آن سرود پرچم است که سرایندة آن پارسای تویسرکانی است و قسمت سوم آن سرود ملی است که گویندة این قسمت نیز شیخ‌الرئیس افسر است. وقتی این سرود بنظر اعلحضرت رضاشاه کبیر رسید، مورد پسند معظم له افتاد، ولی در دو جای آن اظهار نظر فرمودند. یکی : گفته شده بود « از اجنبی جان می‌ستانیم » که فرموده بودند : « باید بگویند : از دشمنان جان می‌ستانیم » و دیگر : ساخته شده بود : « شهنشه ما » که فرموده بودند : « شاهنشه ما چه عیبی دارد ؟»(1) بهر تقدیر پس از تصویب اعلیحضرت، نوت این سرود تهیه شد و از طریق وزارت خارجه به ترکیه ارسال گردید و به هنگام ورود اعلیحضرت همایونی به ترکیه بعنوان سرود ملی ایران نواخته شد … و اما در باب سازندة آهنگ این سرود یعنی آقای داود نجمی باید گفت : مدرسة موزیک نظام تا سال 1307 زیر نظر سالار معزز و فرزند هنرمندشان مرحوم سرهنگ نصرالله خان مین باشیان اداره میشد و در این مدت یازده نفر از این مدرسه فارغ التحصیل شدند، آنانکه هنر جوی نظامی بودند با درجة افسری به خدمت ارتش درآمدند و غیرنظامیان در فرهنگ، بعنوان معلم موسیقی استخدام شدند. داود نجمی سازنده آهنگ سرود ملی ایران جزو فارغ التحصیلان دروة اول این مدرسه است که ابتدا با درجة ستوانی بخدمت ارتش در آمد و تا درجه سرهنگی و ریاست دستجات مختلف موزیک نظام را برعهده داشته است. این توضیح را در اینجا ضرور می‌بیند که : لحن دو بیت نخستین این سرود کاملاً در درآمد دستگاه ماهور و بیت سوم در گوشة « فیلی » Feyli و مصراع آخر فرود به درآمد ماهور است. اکنون عین این سرود و نوبت آهنگ آن نقل میشود : آهنگ : داوود نجمی شعر : مرحوم محمّدهاشم افسر پاورقی‌ها :