بایه بایه

موسیقی اهل دل ، تنبور

بایه بایه

موسیقی اهل دل ، تنبور

درباره من

تنبور به هر کجا که رفته اصل آن از ایران است... به نام دل ... برای دل ... به یاد دل می نوازم ... می گذرم ، می گذرم ز برای تو از جان می گذرم ، ز دیار تو گریان می گذرم اشک آهم ، زاد راهم می روم و دست دعا ، بر آسمان دارم دور از یاران افتان و خیزان ، می روم و دام بلا به پای جان دارم من و سوزِ عشق و خانه به دوشی ، من و شام هجر و کنج خموشی رهِ بی پایانی دارم من ، سر بی سامانی دارم من رهِ بی پایانی دارم من ، سر بی سامانی دارم من من از شهر تو چون نالان می گذرم ، تنها سایه ی من باشد همسفرم این عشق تو مرا ، بنگر تا کجا کشانده دست از دلم بردار ، که دگر طاقتم نمانده دل سنگت کجا درد مرا می داند ، غم و رنج مرا تنها خدا می داند خدا می داند دل سنگت کجا درد مرا می داند ، غم و رنج مرا تنها خدا می داند خدا می داند رسالت هنر, بیرون کشیدن ناشناخته هاست از دل آشناترین چیزها. جبران خلیل جبران ادامه...

آمار : 60342 بازدید Powered by Blogsky

نگاهی به ردیف دستگاهی

نگاهی به ردیف دستگاهی / ع. کتولی

آنچه را که ما امروز به عنوان موسیقی اصیل یا موسیقی رسمی کشور می‌شناسیم و مورد تأیید موسیقی‌دانان ما می‌باشد، شامل هفت دستگاه و پنج آواز به همراه گوشه‌ها و متعلقات آن است که از آقاعلی‌اکبر فراهانی و برادرزاده‌ی او‌ آقاغلامحسین و پسران آقاعلی‌اکبر یعنی میرزا عبدالله و میرزا حسینقلی به‌صورت سینه‌به‌سینه از زمان قاجار تا به‌حال روایت گردیده و به‌ما رسیده است. بنابر نظر فحول اساتید موسیقی، ردیفِ یاد شده نسبت به سایر ردیف‌ها از اصالت، اعتبار و قوام مستحکم‌تری برخوردار می‌باشد.

این هفت دستگاه عبارتند از :

و پنج آواز با نام‌های :

افشاری | دشتی | ابوعطا | بیات ترک | بیات اصفهان .

موسیقی ردیف‌شده‌ی دستگاه‌ها دارای یک‌دستی و وحدت نظری و عملی می‌باشد، و پس از قرن‌ها تفکر و آزمون و خطا به شکل فعلی تنظیم گردیده است. ریشه‌ی موسیقی دستگاهی ما در روستاها و مناطق مختلف ایران بوده است تا اینکه بعدها به‌مرور در روند و روال و تحولات زندگی شهرنشینی به‌شکل فعلی در آمده است که ما آن‌را ــ مانند زبان رسمی کشور که فارسی می‌باشد ــ به‌عنوان موسیقی اصیل و رسمی می‌شناسیم. (می‌توان گفت موسیقی دستگاهی ما نسخه‌ای شهری از موسیقی غیر دستگاهی ما یعنی موسیقی بومی و محلی کشور می‌باشد.)

در فرهنگ لغات تعریف ردیف را، «سبک و روش و کیفیت تنظیم و ترکیب یک آواز» نوشته‌اند. و در تعریف دستگاه آمده است: «یک دستگاه ، مجموع پیش‌درآمد و درآمد و آواز و رنگ و نوا است ؛ ایرانیان هفت دستگاه دارند و اروپایی‌ها دو دستگاه.» گوشه نیز، «یک تکه یا قسمتی از یک دستگاه» می‌باشد.

موسیقی‌دانان آگاه و میهن‌دوست ما در راستای حفظ اصالت ملی موسیقی و زدودن الفاظ مصطلح عربی از زبان موسیقایی، کلمات عربی نظیر «شعبه»، «شعبات» و «مقام» را حذف نمودند ؛ و به‌عنوان مثال به‌جای واژه‌ی عربی «مقام» از کلمه‌‌ی «آواز» و به‌جای «شعبه» از «گوشه» استفاده نمودند.

تاریخ و چگونگی تنظیم موسیقی ایران در هفت دستگاه :

ردیف موسیقی در قالب هفت دستگاه، از زمان محمدشاه و ناصرالدین‌شاه قاجار ملاک عمل موسیقی‌دانان و تعلیم استادان بوده است، و اینکه تاریخ دقیق شکل‌گیری این ردیف از چه زمانی بوده و به‌دست چه کسانی صورت پذیرفته است به‌درستی مشخص نمی‌باشد. اما واضح است که «ردیف» چیزی نیست که میرزاعلی‌اکبر فراهانی توانسته باشد یک‌شبه آن‌را به‌دست آورَد. تا جایی‌که برخی مورخین قدمت و اختراع شکل اولیه‌ی دستگاه‌های موسیقی ایران را به باربد، موسیقی‌دان شهیر عصر ساسانی نسبت داده‌اند.

به‌هر روی شاید بتوان گفت درفاصله‌ی اواخر دوره‌ی صفویه تا اوایل دوره‌ی قاجاریه اساتید موسیقی برای جلوگیری از هرج و مرج وارد شده در موسیقی ایران و ضابطه‌مند نمودن این گنجینه‌ی ملی، دست به تنظیم و و تقسیم «ردیف» به‌شکل فعلی یعنی دستگاه‌ها، آوازها و گوشه‌ها به‌صورتی منسجم، موزون و مرتبط با یکدیگر زده‌اند ؛ به‌طوری که مثلاً دستگاه «چهارگاه» و گوشه‌های مربوط به آن حال و هوای مخصوص به خود را دارند و بیشتر جنبه‌ی حماسی و پهلوانی را تداعی می‌نمایند و دستگاه «ماهور» حالت شادتری نسبت به بقیه‌ی دستگاه‌ها دارد و الی‌آخر. از این رو «در موسیقی اصیل ایرانی، کسانی قادر به تنظیم ردیف می‌شدند که در مرمت و بازسازی و افزودن گوشه‌ها و حالت‌های جدید تسلط کافی داشتند.»

موسیقی‌دان و محقق ارجمند استاد محمدرضا لطفی در مورد شکل‌گیری دستوری و هنری «ردیف» که دستور زبان موسیقی ما می‌باشد، به نکته‌ای بدیع اشاره کرده و می‌نویسند:

موسیقی دستگاهی در اثر پیشرفت قالب غزل، که ایرانی‌ها در آن ید طولایی داشته‌اند، شکل و قوام هنری یافته است. از این‌رو تلاش شد تا اجرای یک ردیف از حد طول ابیات یک غزل بیشتر نشود. اگر چه در ردیف، این سنت طولانی‌تر است، اما در عمل، مجریان بهترین اجرای خود را در همین محدوده ارائه کرده‌اند ؛ حال چه هنرمند حبیب سماعی بوده یا درویش‌خان و یا کسایی. در واقع، مَطلع غزل درآمد _ که گاهی دو بیت بوده _ و یا شاه بیت غزل، اوج آواز؛ و تخلص ، فرود کامل انتهایی را در بر می‌گرفته است. اگر به آوازهای گذشته دقت کنید، اکثر خوانندگان اجرایشان را از حد چند بیت افزایش نمی‌دادند. این سنت متکی است بر استفاده از قالب‌های دوبیتی و رباعی که در ایران مرسوم بوده. هنوز در مراسم خانقاهی و اهل تصوف از این دو قالب بیشتر استفاده می شود. ^۱

بنابر دلیل فوق، در مناطقی که «غزل» رشد پیدا نموده، سیستم دستگاهی موسیقی نیز بیشتر رشد پیدا کرده است. لذا به‌عنوان مثال این سیستم در خراسان چندان رشد پیدا نکرده است ؛ چرا که بیشتر اشعار آنها قصیده، مثنوی و حماسی بوده است.

نکته‌ای که باید در اینجا یادآور شد این است که عده‌ای، موسیقی ما را موسیقی دربار قاجار می‌دانند و می‌نامند ؛ اما حقیقت این است که تنها بخشی از موسیقی ما و موسیقی‌دانان آن‌زمان در ارتباط با دربار قَجر بوده و از آن طرف بخش اساسی و مهم موسیقی ما در میان توده‌های مردم و هنرمندان ایرانی راهِ استحکام و اعتلای خویش را پیدا نموده است. چهره‌هایی مانند عارف قزوینی و بعدها استاد علینقی وزیری از زمره افرادی بوده‌اند که پرچم آزادگی و استقلال هنری و شخصیتی را در میان موسیقی‌دانان به اهتزاز در آورده و موسیقی جدی و متعالی را از زیر یوغ خودخواهی، سیاست‌های تحمیقی و ابتذال‌طلبی هیئت‌های حاکمه‌ی زمان خارج ساختند.

در انتها به اسامی هفت دستگاه و برخی از گوشه‌های آن اشاره می‌نمایم، با این توضیح که در ردیف دستگاهی بعضی از گوشه‌ها و نغمات و الحان با حفظ نام و حالت اصلی در دستگاه‌ها و آوازهای مختلف تکرار و نواخته می‌شود، مانند «گوشه‌ی عراق» . یا به تبعیت دستگاه و آواز در می‌آید _ بدون آنکه در اصل آن تغییری حاصل گردد _ مانند «کرشمه» و «زنگوله» و...

برخی از الحان و نغمات که در دستگاه دیگر نواخته می‌شوند تغییر نام می‌دهند، مانند «محیر» و «چهارپاره (چهار باغ)» که نام آنها به «بحر نور» و «مهربانی» تغییر می‌کند »^۲