تنبور
تنبور این پیر قلندر ، روزگاران است که در میدان هنر مو سپید کرده است و قرنهاست که صوت ملیح مجلس عاشقان و آوای آسمانی سر سپردگان اهل حق است . تنبور از دیرینه ترین سازها و آلات موسیقی سرزمین ماست . سابقه حضور این ساز در تاریخ به کهن ترین زمانها ، پیش از اسلام می رسد و این حضور تا زمانها ادامه یافته است چنانکه امروز در پهنه سرزمین تا هر کجا سوخته دلی و سوخته جانی است به بانگ تنبور آتش دل فرو می نشاند و سالکان طریق حق در مجالس ذکر و سماع بدان دست افشانی و پایکوبی می کنند و مخموری خویش را به صبوحی آن برطرف می سازند.
تنبور ، دارای شخصیتی عرفانی و حماسی است و این ساز برای نواختن قطعات حماسی نیز استفاده می شود . چنانکه در روزگار ما استادان و پیران تنبور شاهنامه کردی را با نغمات تنبور بس خوش می خوانند.
امروزه گهواره پرورش نوازندگان بنام و بزرگ تنبور ، دو حوزه گوران و صحنه واقع در منطقه کرمانشاهان است تنبور در حوزه گوران و کرند به تَمُیَره و در صحنه به تَمیَره در میان اقوام لک لرستان به تمور معروف است . این ساز، ساز آیینی و مذهبی جامعه اهل حق (1) (یارسان) به شمار می رود و در مجلس نیاز و حلقه پارسان تنبور ، تنها سازی است که پروانه ورود دارد و ظاهرا از اوان پیدایش این آیین از ملزومات حلقه ذکر آنان بوده است . اگرچه جز تنبور نوازان اهل حق ، نوازاندگان غیر اهل حق نیز این ساز را می نوازنند ، اما اینان نیز تقدسش را ارج می نهند و آن را گرامی می دارند ، د ستش را می بوسند و حرمتش را می گذارند.
مقامات تنبور :
مقامهای حقانی (کلام ، یاری) : اساسی ترین بخش موسیقی تنبور ، موسوم است به سرودهای دینی اهل حق یا مقامهای حقانی که نزد پارسان به کلام مشهورند. این مقام ها تنها با تنبور و آواز اجرا می شوند. هر کلام متن معینی دارد و این متون از گفته ها و سروده های بزرگان پارسان (اهل حق) است. متون کلام ها عمدتا منظوم و حجایی است و سروده های مذهبی آیینی آن از کتاب نامه سرانجام و سایر کتابهای دینی اهل حق است. تعداد کلام های اصلی 72 مقام است . این کلام ها که به کلام های پرد یوری (2) شهرت دارد، متعلق به دوره پیش از سلطان اسحاق تا زمان او هستند.
مقام های باستانی (مجلسی) : تنبور نوازان گاه این مقام ها را غیر یاری ، غیر کلام یا غیر حقانی می نامند. تنبور ، مهم ترین ساز اجرا کننده این مقام ها ست. بخشی از این مقام ها ، با سازهای سرنا، دهل ، دوزله ، نرمه نای و شمشال نیز اجرا می شوند که متاسفانه تعدادی از آنها به علت پیچیدگی و نامانوس بودن به دست فراموشی سپرده شده اند. بیشتر این مقام ها در کوک طرز نواخته می شوند. چنانکه سابق بر این اشاره شد حوزه رواج تنبور در کرمانشاهان در دو کانون اصلی صحنه و گوران (3) متمرکز است ، اما از آنجا که تجمع یارسان (اهل حق) در گذشته بیشتر در منطقه گوران بوده ، مقام های تنبور این منطقه تا حدودی اصیل تر باقی مانده است.
مقام های مجازی : مقام های مجازی را گورانی (4) نیز می خوانند. ترانه ها ، آهنگ های رقص و بسیاری از نمونه های مختلف موسیقی کردی در این بخش قرار می گیرد. این دسته از مقام ها تا حدی از دو دسته دیگر جدیدترند. مقام های مجازی اگرچه در مقایسه با سایر مقام ها از روحانیت کمتری برخوردارند اما از ویژگی های هنری بسیار والایی برخوردارند. مقام های مجازی با آواز ، سرنا و دهل ، دوزله ، نرمه نای و تنبک ، شمشال و کمانچه نیز اجرا می شوند. این مقام ها از تنوع شگفت انگیزی برخوردارند و به عبارتی گسترده ترین بخش موسیقی کردستان و کرمانشاهان را می سازند.
کوک های تنبور :
1) کوک طرز : بیشتر مقا م های مجلسی با این کوک نواخته می شود. نسبت میان وترها در کوک پنجم درست نزولی است و صدای باز وتر دوم اکتاو پایین تر از صدای دستان پنجم است.
2) کوک بَرز : برز ، به معنی بلند، نامی است که استاد سید ولی حسینی بر این کوک نهاده است . بیشتر مقام های کلام در این کوک اجرا می شوند.
منبع استاد جهانبخش رستمی از شیراز
جالب بود. رنگ متن رو عوض کنی بهتره .چشم رو اذیت می کنه. دستت درد نکنه